Τα όσπρια είναι οι βρώσιμοι σπόροι των οσπρίων φυτών που καλλιεργούνται για τροφή. Τα αποξηραμένα φασόλια, οι φακές και τα μπιζέλια είναι τα πιο γνωστά και καταναλωμένα είδη.
Βασικά πιάτα και κουζίνες από όλο τον κόσμο περιλαμβάνουν όσπρια, από χούμους στη Μεσόγειο (ρεβίθια), μέχρι παραδοσιακό πλήρες αγγλικό πρωινό (ψητά φασόλια) και ινδικό dal (μπιζέλια ή φακές).
Για αιώνες, τα όσπρια ήταν ζωτικής σημασίας για τη βιώσιμη γεωργία και διατροφή. Αυτές οι μικρές αλλά σημαντικές καλλιέργειες όχι μόνο παρέχουν απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, αλλά υποστηρίζουν επίσης πιο υγιεινή διατροφή και ανθεκτικά γεωργικά συστήματα, καθιστώντας τα βασική πηγή διατροφής ακόμη και για τις πιο ευάλωτες κοινότητες, συμβάλλοντας στο να μην μείνει κανείς πίσω.
Για να γιορτάσει τη σημασία αυτών των αξιόλογων καλλιεργειών, ο ΟΗΕ γιορτάζει την Παγκόσμια Ημέρα Οσπρίων από το 2016 μέσω του FAO. Το 2025, με θέμα «Όσπρια: Φέρνοντας την ποικιλομορφία στα αγροδιατροφικά συστήματα», υπογραμμίζει τον ζωτικό ρόλο των οσπρίων στην προώθηση της ποικιλομορφίας – τόσο πάνω όσο και κάτω από το έδαφος. Όταν ενσωματώνουμε τα όσπρια στη διατροφή μας και στα αγροδιατροφικά μας συστήματα, ξεκλειδώνουμε ένα πιο βιώσιμο, θρεπτικό και δίκαιο μέλλον.
Γιατί τα όσπρια είναι σημαντικές καλλιέργειες
Διατροφική αξία
Είναι γεμάτα με θρεπτικά συστατικά και έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, καθιστώντας τα ιδανική πηγή πρωτεΐνης, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα δεν είναι φυσικά ή οικονομικά προσβάσιμα. Τα όσπρια είναι χαμηλά σε λιπαρά και πλούσια σε διαλυτές φυτικές ίνες, οι οποίες μπορούν να μειώσουν τη χοληστερόλη και να βοηθήσουν στον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα. Λόγω αυτών των ιδιοτήτων συνιστώνται από οργανισμούς υγείας για τη διαχείριση μη μεταδοτικών ασθενειών όπως ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις. Τα όσπρια έχουν επίσης αποδειχθεί ότι βοηθούν στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας.
Επισιτιστική ασφάλεια
Για τους αγρότες, τα όσπρια είναι μια σημαντική καλλιέργεια επειδή μπορούν τόσο να τα πουλήσουν όσο και να τα καταναλώσουν, γεγονός που βοηθά τους αγρότες να διατηρήσουν την επισιτιστική ασφάλεια των νοικοκυριών και δημιουργεί οικονομική σταθερότητα.
Περιβαλλοντικά οφέλη
Οι ιδιότητες δέσμευσης αζώτου των οσπρίων βελτιώνουν τη γονιμότητα του εδάφους, γεγονός που αυξάνει και επεκτείνει την παραγωγικότητα της γεωργικής γης. Με τη χρήση οσπρίων για συγκαλλιέργεια και καλλιέργειες εδαφοκάλυψης, οι γεωργοί μπορούν επίσης να προωθήσουν τη βιοποικιλότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τη βιοποικιλότητα του εδάφους, διατηρώντας παράλληλα μακριά τα επιβλαβή παράσιτα και τις ασθένειες.
Επιπλέον, τα όσπρια μπορούν να συμβάλουν στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής μειώνοντας την εξάρτηση από τα συνθετικά λιπάσματα που χρησιμοποιούνται για την τεχνητή εισαγωγή αζώτου στο έδαφος. Τα αέρια θερμοκηπίου απελευθερώνονται κατά την παρασκευή και την εφαρμογή αυτών των λιπασμάτων και η υπερβολική χρήση τους μπορεί να είναι επιζήμια για το περιβάλλον.
Το γνωρίζατε;
▪ Η συγκαλλιέργεια με όσπρια αυξάνει τη βιοποικιλότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και δημιουργεί ένα πιο ποικιλόμορφο τοπίο για τα ζώα και τα έντομα
▪ Οι ιδιότητες δέσμευσης αζώτου των οσπρίων μπορούν να βελτιώσουν τη γονιμότητα του εδάφους, γεγονός που βελτιώνει και επεκτείνει την παραγωγικότητα των γεωργικών εκτάσεων
▪ Τα όσπρια είναι εξαιρετικά αποδοτικά στο νερό: για την παραγωγή 1 κιλού φακής χρειάζονται 1250 λίτρα, ενώ 1 κιλό βοδινού κρέατος απαιτεί 13.000 λίτρα.
Διατροφικά και οικονομικά οφέλη
Τα όσπρια είναι οικονομικά προσιτά και πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, καθιστώντας τα μια κρίσιμη πηγή πρωτεΐνης για πληθυσμούς με περιορισμένες διατροφικές επιλογές. Κατά μέσο όρο, τα όσπρια περιέχουν 19 έως 25% πρωτεΐνη, με τις πρόσφατα αναπτυγμένες ποικιλίες να ξεπερνούν το 30%. Η υψηλή διατροφική τους αξία καθιστά τα όσπρια πολύτιμα για τη βελτίωση της διατροφής των ατόμων που δεν έχουν μια διαφοροποιημένη διατροφή εμπλουτισμένη με κατανάλωση κρέατος. Επιπλέον, τα όσπρια και τα παραπροϊόντα τους χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφές.
Οι αλυσίδες αξίας των οσπρίων διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στη στήριξη βιοπορισμού. Αυτό ωφελεί ιδιαίτερα τις γυναίκες της υπαίθρου, τους νέους στις αγροτικές κοινότητες και τις αστικές οικογένειες που ασχολούνται με την επεξεργασία και την εμπορία προϊόντων προστιθέμενης αξίας. Από τη στιγμή που η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών όρισε την 10η Φεβρουαρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Οσπρίων, μετά την επιτυχή εφαρμογή του Διεθνούς Έτους Οσπρίων το 2016, ο FAO βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με τη σημασία των οσπρίων.
Αυτό περιλαμβάνει τον ρόλο τους στην προώθηση αποτελεσματικών, χωρίς αποκλεισμούς, ανθεκτικών και βιώσιμων συστημάτων αγροδιατροφής και τη συμβολή τους στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs).
