Οδηγός αναδάσωσης

Τρόποι αποτελεσματικής αποκατάστασης των διαταραγμένων δασικών οικοσυστημάτων.

Οι επιπτώσεις της απώλειας των δασών μας είναι λίγο πολύ γνωστές, (διάβρωση εδάφους, αδυναμία απορρόφησης των νερών της βροχής, υπερχείλιση ποταμών, πλημμύρες κλπ), ενώ τα χρόνια που πρέπει να παρέλθουν για τη φυσική αποκατάσταση μιας δασικής περιοχής είναι πολλά.

Το ΥΠΕΚΑ έχει εκδώσει εγχειρίδιο για τις μεθόδους και τον σχεδιασμό αποκατάστασης των Δασικών Οικοσυστημάτων και Τοπίου μετά από Φυσικές Καταστροφές ή άλλες Επεμβάσεις, εξηγώντας τα πάντα γύρω από την -σωτήρια- πρακτική της αναδάσωσης.

Οι αναδασώσεις, όπως αναφέρεται στην αρχή του εγχειριδίου, προστατεύουν το έδαφος και το περιβάλλον από τις δυσμενείς επιδράσεις των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, βελτιώνουν αισθητά το τοπίο και έχουν μια εξισορροπητική επίδραση στην υδάτινη οικονομία.

Το εγχειρίδιο εφαρμογής, έχει σαν στόχο να συμβάλλει στην αποτελεσματική αποκατάσταση των διαταραγμένων δασικών οικοσυστημάτων συγκεντρώνοντας και προσφέροντας με μεθοδικό τρόπο τις σημαντικότερες γνώσεις για τις μεθόδους, τον τρόπο σχεδιασμού της αποκατάστασης, καθώς και παραδείγματα καλών πρακτικών για την αποκατάσταση δασικών οικοσυστημάτων μετά από καταστροφές.

Ειδικότερα, το εγχειρίδιο επικεντρώνεται σε δύο από τις σημαντικότερες διαταραχές στις οποίες υπόκεινται τα δασικά οικοσυστήματα στη χώρα μας που είναι οι δασικές πυρκαγιές και οι εξορυκτικές δραστηριότητες, όμως οι παρατιθέμενες αρχές και μέθοδοι έχουν σε μεγάλο βαθμό εφαρμογή και σε περιπτώσεις άλλων καταστροφών.

Οι αναδασώσεις (ίδρυση τεχνητών συστάδων) κατέχουν σαν αντικείμενο μία πολύ αξιόλογη θέση στην παγκόσμια δασοπονία. Οι τεχνητές συστάδες σήμερα, αποτελούμενες από ένα ευρύ φάσμα δασοπονικών ειδών, παρέχουν στην παγκόσμια οικονομία βιομηχανικό ξύλο και καύσιμη ύλη (καυσόξυλα), τροφή στη μελισσοκομία.
Επιπλέον, οι αναδασώσεις προστατεύουν το έδαφος και το περιβάλλον από τις δυσμενείς επιδράσεις των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, βελτιώνουν αισθητά το τοπίο, έχουν μια εξισορροπητική επίδραση στην υδάτινη οικονομία και μας παρέχουν ψυχική ηρεμία και γαλήνη.

Στη χώρα μας η περίοδος των παραγωγικών αναδασώσεων άρχισε το 1950. Μέχρι το 1950 και συγκεκριμένα την περίοδο 1900-1930 γίνονταν μόνο από ιδιωτική πρωτοβουλία με κύριο σκοπό την βελτίωση της αισθητικής του τοπίου, ενώ την περίοδο 1930-1950 έγιναν οι πρώτες αναδασώσεις με την επάνδρωση με Δασολόγους της Δασικής Υπηρεσίας και φύτευση 250.000 περίπου στρεμμάτων με τη μέθοδο της φύτευσης σε λάκκους με σκοπό κυρίως προστατευτικό και αισθητικό.

Τεχνητή ίδρυση συστάδων

Η τεχνητή ίδρυση συστάδων παρουσιάζεται σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες το φυσικό δάσος έχει καταστραφεί ή η καταστροφή του έχει προχωρήσει τόσο πολύ ώστε να μην είναι δυνατή η φυσική αναγέννηση. Τεχνητή ίδρυση συστάδων έχουμε επίσης στην περίπτωση που σκοπεύουμε να αλλάξουμε το δασοπονικό είδος με την εισαγωγή νέων ειδών.

Η τεχνητή ίδρυση συστάδων διακρίνεται σε:

α) Δάσωση, όταν ιδρύεται για πρώτη φορά δάσος σε μη δασικό έδαφος.

Τέτοια εδάφη είναι:

i) Νεοδημιουργηθέντα εδάφη: προσχώσεις, κώνοι αποθέσεως χειμάρρων, θίνες, διαβρωσιγενείς επιφάνειες κλπ.
ii) Επιφάνειες που σήμερα δεν έχουν δάσος, όπως έλη και στέπες

β) Αναδάσωση, όταν επανιδρύεται δάσος σε πρώην δασικά εδάφη.

Πριν από πολλά χρόνια εκδασωθείσες επιφάνειες:

• σημερινοί βοσκότοποι, παλαιές εκτάσεις καμένων δασών
•  Πρόσφατα εκδασωθείσες εκτάσεις

γ) Ενρητίνωση, όταν εισάγουμε τεχνητά είδη κωνοφόρων προς εμπλουτισμό υποβαθμισμένων δασών φυλλοβόλων ή αείφυλλων πλατύφυλλων όπως:

i)Ανασυγκρότηση θαμνωδών αείφυλλων ή φυλλοβόλων πλατύφυλλων
ii)Ανασυγκρότηση υποβαθμισμένων δασών δρυός ή οξυάς.

Οι προς αναδάσωση προσφερόμενες επιφάνειες προέρχονται ως επί το πλείστον από άλλοτε δασοσκεπείς περιοχές, των οποίων τα δάση καταστράφηκαν λόγω μακροχρόνιων ληστρικών υλοτομιών, εκχερσώσεων, υπερβοσκήσεως, πυρκαγιάς κλπ.

Όλες οι παραπάνω υποβαθμισμένες σήμερα επιφάνειες καλύπτονται από βοσκότοπους, αραιούς θαμνώνες, φρύγανα ή εγκαταλειμμένους αγρούς.

Σκοπός των Αναδασώσεων

Η αναδάσωση αυτή καθ' αυτή δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου σκοπού, ο οποίος μπορεί να είναι η παραγωγή ξύλου ή άλλων προϊόντων (οικονομικός σκοπός), η προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και η ρύθμιση της ροής των ορεινών υδάτων (υδρονομικός σκοπός), η αναψυχή και η υγιεινή επίδραση του δάσους, η ρυθμιστική επίδραση στην οικολογική ισορροπία βεβαρημένων οικοσυστημάτων (βιομηχανικών και αστικών περιοχών) κλπ.

Βασικές Αρχές

Οι βασικές αρχές που πρέπει να τηρούνται κατά τη διάρκεια των αναδασώσεων είναι:

α) Μια επιτυχημένη αναδάσωση είναι δυνατή μόνο εκεί όπου ο σταθμός θα μπορούσε να αναδασωθεί και μόνος του φυσικά.
β) Η φυσική αναδάσωση αποτελεί το ιδεώδες αρχικό στάδιο της αναδάσωσης
γ) Η αναδάσωση πρέπει να ακολουθεί ή να εκμεταλλεύεται κατά το δυνατόν τη φυσική διαδοχή, να τη συντομεύει κατά το δυνατό και να την οδηγεί σε τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στις δικές μας απαιτήσεις.
δ) Κατά τις αναδασώσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά το δυνατό αυτόχθονα είδη.
ε) Κατά τις αναδασώσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται προελεύσεις από όμοιους ή ανάλογους σταθμούς με εκείνους της υπό αναδάσωσης περιοχής.
στ) Κατά τις αναδασώσεις πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι συνοικολογικές συνθήκες.

Εκλογή Δασοπονικών Ειδών

Η εκλογή των δασοπονικών ειδών τα οποία συνθέτουν τη μελλοντική συστάδα, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δασοκομικά μέτρα που καθορίζουν τους παραπέρα χειρισμούς για πολλές δεκαετίες.

Η επιτυχία ή αποτυχία τόσο των αναδασώσεων όσο και του επιδιωκόμενου δασοπονικού σκοπού εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από την επιτυχημένη ή μη εκλογή του είδους ή ειδών που θα χρησιμοποιηθούν.

Γι' αυτό θα πρέπει να πληρούν τις εξής βασικές προϋποθέσεις:

α) Να είναι βιολογικά προσαρμοσμένα προς τις οικολογικές συνθήκες του σταθμού στον οποίο θα εισαχθούν.
β) Να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του τεθέντα δασοπονικού σκοπού.
γ) Η εγκατάστασή τους και ο παραπέρα χειρισμός τους να είναι εύκολος χωρίς ιδιαίτερα υψηλές δαπάνες.

Μέθοδοι Τεχνητής Ίδρυσης Συστάδων

Η τεχνητή ίδρυση των συστάδων μπορεί να γίνει ή με την απευθείας σπορά στην οριστική θέση με σπόρους από επιλεγέντα είδη και οικοτύπους ή με φύτευση φυταρίων ή δενδρυλλίων, παραχθέντα σε φυτώρια από σπόρους ή μοσχεύματα.

α) Προετοιμασία της προς αναδάσωση επιφάνειας.

Η προετοιμασία περιλαμβάνει:

1)τη στερέωση του εδάφους,
2)την απομάκρυνση ή καταστροφή του νεκρού εδαφοκαλύματος,
3)την απομάκρυνση ή καταστροφή του τυχόν υφιστάμενου ζώντος ανταγωνιστικού εδαφοκαλύματος και
4)την κατεργασία και προπαρασκευή του εδάφους.
Η απομάκρυνση της βλάστησης γίνεται με μηχανικά μέσα (εκθαμνωτήρες, βαριές ναυτικές αλυσίδες συρόμενες από δύο ελκυστήρες, δισκοπρίονες προσαρμοσμένες σε ελκυστήρες, προωθητήρες με ειδική κοπτική λεπίδα κα) για τη νεκρή και ζωντανή βλάστηση, ενώ με χημικά για την καταπολέμηση της ζωντανής βλάστησης.
Η κατεργασία του εδάφους γίνεται για τη βελτίωση των φυσικώς και εμμέσως των χημικών ιδιοτήτων αυτού με τη χαλάρωση και την ανάμιξή του.

β) Τεχνητή ίδρυση συστάδων με σπορά.

Αποτελεί την πιο φυσική μέθοδο. Ενδείκνυται σε μέτριους σταθμούς με μικρή χορτοβρίθεια εδάφους και στα είδη που καρποφορούν αφθόνως. Σημασία πρέπει να δοθεί στην εκλογή της εποχής σποράς και την εκλογή της μεθόδου σποράς.

γ) Τεχνητή ίδρυση συστάδων με φύτευση.

Αποτελεί τη συνηθέστερη μέθοδο τεχνητής ίδρυσης συστάδων. Χρησιμοποιείται για δυσμενή κλιματοεδαφικά περιβάλλοντα όπως και σε πολύ χορτομανή εδάφη.

Φυτευτικός Σύνδεσμος
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εκλογή του φυτευτικού συνδέσμου είναι: ο ρυθμός της καθ' ύψος αύξησης, η αυξητική μορφή, η περιεκτικότητα του εδάφους, ο σκοπός παραγωγής, οικονομικές απόψεις.

Κατά τη διάρκεια των φυτεύσεων πρέπει να τηρούνται οι παρακάτω αρχές:

• Ο άξονας του φυταρίου πρέπει να τοποθετείται κατά κανόνα κατακόρυφα.
• Τα φυτάρια πρέπει να φυτεύονται σε τόσο βάθος όσο ήταν και το βάθος τους στο φυτώριο από όπου ξεριζώθηκαν. Ο ριζικός κόμβος δηλαδή του φυταρίου πρέπει να βρίσκεται μετά την κατακάθιση του εδάφους, στο ίδιο επίπεδο με την επιφάνεια του εδάφους που περιβάλλει τις ρίζες.
• Στην πράξη, φυτεύουμε λίγα εκατοστόμετρα (2-3) βαθύτερα, γιατί το έδαφος κατακάθεται μετά την φύτευση, ιδίως όταν αυτή γίνεται σε λάκκους.
• Σε ξηρά εδάφη και κλίματα με παρατεταμένες ξηρές περιόδους, τα φυτάρια πρέπει να φυτεύονται κατά τη μέθοδο της χαμηλής φύτευσης.
• Ο διαμορφούμενος γύρω από το φυτάριο λάκκος, ονομάζεται «λάκκος συντηρήσεως» και έχει βάθος 0,10-0,12 μ., εφόσον το πλάτος του λάκκου είναι ίσο με 0,25-0,30 μ. Για μεγαλύτερους λάκκους, πλάτους 0,50-0,60 μ. ή και περισσότερο, ο λάκκος συντήρησης μπορεί να είναι βαθύτερος (0,20 μ. ή και περισσότερο).
• Κατά τον τρόπο αυτό, αφενός συγκρατείται περισσότερο νερό κατά την περίοδο των βροχών και αφετέρου το ριζικό σύστημα βρίσκεται ήδη από την φύτευση βαθύτερα κατά το βάθος του λάκκου συντήρησης.
• Σε βαριά όμως, συνεκτικά εδάφη, πρέπει να αποφεύγεται η χαμηλή φύτευση, γιατί το νερό διηθούμενο με βραδύ ρυθμό παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα στους λάκκους συντήρησης και μπορεί να προκαλέσει ασφυξία στα φυτάρια.
• Σε υγρά η κάθυγρα εδάφη, η φύτευση πρέπει να γίνεται σε μικροϋψώματα που αποστραγγίζονται εύκολα (υψηλή φύτευση).
• Σε απότομες κλιτύες, όπως και σε ξηρά περιβάλλοντα η φύτευση πρέπει να γίνεται σε βαθμίδες (πεζούλια), που η επιφάνεια τους να κλίνει ελαφρά προς τα μέσα (2% αντίκλιση).
• Το φυτάριο πρέπει να φυτεύεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε το ριζικό του σύστημα να διατηρεί κατά το δυνατό τη φυσική του διάταξη, που είχε στο έδαφος προέλευσής του. Τέλεια τήρηση του κανόνα αυτού δεν είναι πάντοτε δυνατή, ιδίως στη φύτευση με σχισμές. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στην τυχόν ανάκαμψη του άκρου της ρίζας, αυτό πρέπει να αποφεύγεται οπωσδήποτε.
• Η περικοπή των ριζών που πλεονάζουν πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό και να γίνεται λίγο πριν από τη φύτευση του φυταρίου.
• Το ριζικό σύστημα των φυταρίων πρέπει να περιβάλλεται από το καλύτερα διαθέσιμο νωπό χώμα.
• Το έδαφος που περιβάλλει άμεσα τις ρίζες, πρέπει να συμπιέζεται καλά για να έρθει σε στενή επαφή με όλες τις ρίζες, χωρίς όμως αυτές να συνθλίβονται ή να κόβονται.
• Σε ξηρά κλίματα, το ανώτερο στρώμα του εδάφους, πρέπει να διατηρείται χαλαρό με επιπόλαια σκαλίσματα και σε βάθος 2-4 εκατ. ή να καλύπτεται με πλακόμορφες πέτρες, για παρεμπόδιση της εξάτμισης και γενικά της απώλειας εδαφικής υγρασίας.
• Η εκλογή της θέσης φύτευσης πρέπει να γίνεται με μεγάλη επιμέλεια και να εκλέγεται το εκάστοτε ευνοϊκό για την φύτευση μικροπεριβάλλον.

Η φύτευση πρέπει να γίνεται κατά νεφοσκεπείς και υγρές ημέρες και να διακόπτεται τις ηλιόλουστες ημέρες και όταν φυσούν ισχυροί άνεμοι. Οι φυτευτές εργάτες ή εργάτριες, πρέπει να μεταφέρουν μαζί τους λίγα φυτάρια, μέσα σε ειδικά φυτοκιβώτια, οι ρίζες δε των φυταρίων πρέπει να διατηρούνται συνεχώς νωπές. Για το σκοπό αυτό πρέπει να καλύπτονται με υγρά βρύα ή υγρή λινάτσα.