Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μια νέα μελέτη που εξετάζει τη συμβολή της χρηματοδότησης της ΕΕ στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και μια νέα αξιολόγηση του αντίκτυπου του LEADER στην ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη.
Και οι δύο εκθέσεις υπογραμμίζουν τον σημαντικό αντίκτυπο της ΚΓΠ στην αντιμετώπιση των αναγκών των αγροτικών περιοχών και στην επιδίωξη του μακροπρόθεσμου οράματος για τις αγροτικές περιοχές.
Η μελέτη σχετικά με τη χρηματοδότηση των αγροτικών περιοχών της ΕΕ διερευνά τον ειδικό ρόλο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) 2014-2022 παράλληλα με εκείνον άλλων ταμείων της ΕΕ που στοχεύουν στις αγροτικές περιοχές κατά την περίοδο 2014-2020 της πολιτικής συνοχής, κυρίως στο ΕΤΠΑ/ΤΣ, το ΕΚΤ και το ΕΤΘΑ. Επιπλέον, η μελέτη παρέχει μια μελλοντοστραφή ματιά στην περίοδο της ΚΓΠ 2023-2027.
Η ανάλυση των μηχανισμών χρηματοδότησης στις αγροτικές περιοχές εξετάζει τη χρηματοδότηση της ΚΓΠ πέραν της γεωργίας σε επίπεδο ΕΕ, κρατών μελών και περιφερειών. Τα κύρια πορίσματα που καλύπτουν την περίοδο 2014-2022 δείχνουν ότι οι δαπάνες που συνδέονται με τα επιλεγμένα μέτρα για την αγροτική ανάπτυξη πέραν της γεωργίας ανέρχονται σε 8,6 δισεκατομμύρια ευρώ (σύνολο καταβληθέντων ποσών από την ΕΕ) μεταξύ 2014 και 2021. Αυτό αντιστοιχεί περίπου στο 9% των συνολικών δαπανών της ΕΕ για το ΕΓΤΑΑ. Τα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης πέραν της γεωργίας (όσον αφορά τις προβλεπόμενες δαπάνες της ΕΕ) ανέρχονται σε 18,3 δισεκατομμύρια ευρώ, ή περίπου στο 14% των συνολικών προβλεπόμενων δαπανών της ΕΕ για το ΕΓΤΑΑ. Η χρηματοδότηση κοινών μέτρων θα προσθέσει επιπλέον 68,8 δισεκατομμύρια ευρώ, ή το 54% των συνολικών προγραμματισμένων δαπανών της ΕΕ, με καταβολή 41 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Η μελέτη αναγνωρίζει ότι ένας περιορισμένος αριθμός μέτρων (κυρίως M07 – Βασικές υπηρεσίες και ανάπλαση χωριών, M16 – Συνεργασία, M19 – LEADER/CLLD) στοχεύουν σε πολλές διαφορετικές ανάγκες. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το LEADER, το οποίο έχει αποδειχθεί σημαντικό μέτρο για τη στόχευση των αγροτικών αναγκών πέρα από τη γεωργία. Ενώ η μικρής κλίμακας και από τη βάση προς την κορυφή υλοποίηση αυτών των μέτρων μπορεί καταρχήν να στοχεύσει αποτελεσματικά τις ανάγκες, αυτή η διασπορά της περιορισμένης χρηματοδότησης σε σχέση με ένα ευρύ φάσμα αναγκών μπορεί να ενέχει τον κίνδυνο μη κάλυψης των ατομικών αναγκών. Η ομάδα έργου συνιστά την αύξηση της κατανομής του προϋπολογισμού των παρεμβάσεων του ΕΓΤΑΑ που στοχεύουν στην αγροτική ανάπτυξη πέρα από τη γεωργία, ώστε να διασφαλιστεί επαρκής χρηματοδότηση για την αποτελεσματική στόχευση των αγροτικών αναγκών.
Η ομάδα έργου συνιστά την ενίσχυση του ρόλου άλλων ταμείων, όπως το ΕΚΤ+, το ΕΤΠΑ/ΤΣ και το ΕΤΘΑΥ στις αγροτικές περιοχές, ώστε να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματά τους στη στόχευση αναγκών που εξακολουθούν να μην αποτελούν στόχο της στήριξης της ΚΓΠ. Αυτό ισχύει, για παράδειγμα, για επενδύσεις που σχετίζονται με την ψηφιοποίηση, την κινητικότητα, τη στήριξη των ΜΜΕ και την απασχόληση πέραν του γεωργικού τομέα, όπου οι συνεισφορές της ΚΓΠ για την περίοδο 2014-2022 ήταν λιγότερο ισχυρές.
Για να εξασφαλιστεί η συνεργιστική υλοποίηση και η μεγάλη συνάφεια της στήριξης, η μελέτη συνιστά μια πιο ολοκληρωμένη και ολιστική υλοποίηση της χρηματοδότησης της ΚΓΠ και άλλων χρηματοδοτήσεων της ΕΕ, ιδίως σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Ολοκληρωμένη στήριξη θα πρέπει επίσης να παρέχεται εκτός της χρήσης της πολυχρηματοδότησης LEADER/CLLD. Ωστόσο, οι τοπικοί φορείς θα πρέπει να είναι εξοπλισμένοι με επαρκείς ικανότητες υλοποίησης ώστε να καταστεί δυνατή η αποτελεσματική υλοποίηση των εν λόγω μηχανισμών. Η μελέτη συνιστά επίσης την καλύτερη ενσωμάτωση της ΚΓΠ στα εθνικά ή περιφερειακά καθεστώτα στήριξης και τη νομοθεσία, καθώς αυτό αυξάνει τη συνάφεια και τη δυνητική αποτελεσματικότητα της στήριξης της ΚΓΠ για πιο σύνθετες ανάγκες.
Η ομάδα έργου συνιστά την ανάπτυξη ικανοτήτων ιδίως για τους τοπικούς φορείς όσον αφορά την παροχή χρηματοδότησης από την ΕΕ (από τις στρατηγικές έως την εφαρμογή και την επικοινωνία), ιδίως σε πιο μειονεκτούσες αγροτικές περιοχές και μικρούς δήμους, όπου η περιορισμένη διοικητική ικανότητα ενδέχεται να εμποδίσει την πλήρη πρόσβαση σε ευκαιρίες χρηματοδότησης της ΚΓΠ.
Η μελέτη εντοπίζει 223 περιορισμένες και απομακρυσμένες αγροτικές περιφέρειες σε επίπεδο NUTS3, οι οποίες αντιπροσωπεύουν περίπου το 54% όλων των αγροτικών περιφερειών και περίπου το 10% του συνόλου των κατοίκων της ΕΕ. Οι συντάκτες συνιστούν να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στις χρηματοδοτικές ανάγκες αυτών των περιφερειών από το ΕΓΤΑΑ πέραν των γεωργικών μέτρων και της στήριξης της πολιτικής συνοχής, καθώς και από το ΕΤΘΑΥ.
Η ομάδα έργου συνιστά επίσης στα κράτη μέλη να εφαρμόζουν πιο διαφοροποιημένους ορισμούς (όπως λόγω της μεγάλης απόστασης ή της επίμονης μείωσης του πληθυσμού) των αγροτικών περιοχών στα στρατηγικά τους πλαίσια, λαμβάνοντας υπόψη την εδαφική ετερογένεια που υπάρχει στις αγροτικές περιοχές.
Η διαφύλαξη και η ενίσχυση πιο συνεκτικών και γενικών δομών διακυβέρνησης και διαύλων επικοινωνίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών του προγράμματος είναι ουσιαστικής σημασίας ως προϋπόθεση για την παροχή ενωσιακής χρηματοδότησης στις αγροτικές περιοχές. Η ομάδα του έργου συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεχίσει να προσφέρει ειδική υποστήριξη δικτύωσης στις αρχές του προγράμματος και στους ενδιαφερόμενους φορείς μέσω υφιστάμενων πλατφορμών δικτύου, όπως το δίκτυο της ΚΓΠ, το αγροτικό σύμφωνο ή οι κοινότητες πρακτικής.
Η αξιολόγηση του αντίκτυπου του LEADER στον γενικό στόχο «Ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη» εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο το LEADER συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη και την προστιθέμενη αξία του όσον αφορά την αύξηση του κοινωνικού κεφαλαίου, της τοπικής διακυβέρνησης και των αποτελεσμάτων των έργων στην αγροτική Ευρώπη.
Τα κράτη μέλη της ΕΕ υποχρεούνται εκ του νόμου να διαθέτουν τουλάχιστον το 5% της χρηματοδότησής τους για την αγροτική ανάπτυξη στο LEADER. Η κατανομή του ταμείου αγροτικής ανάπτυξης της ΕΕ για τον σκοπό αυτό ανέρχεται σε 8,5 δισεκατομμύρια EUR για την ΕΕ-27 και το Ηνωμένο Βασίλειο, με συνολικό ποσό 12,36 δισεκατομμυρίων ευρώ (2014-2022) όταν προστίθενται η εθνική δημόσια συγχρηματοδότηση και οι πρόσθετες εθελοντικές δημόσιες συμπληρώσεις. Μπορούν επίσης να προστεθούν και άλλα ταμεία της ΕΕ, αλλά η αποτελεσματική συμβολή τους στις πολυταμειακές στρατηγικές είναι μόνο 25%.
Από τον Σεπτέμβριο του 2023, η μέση χρήση των κονδυλίων είναι 63%. Η περίοδος εφαρμογής συνεχίζεται έως το τέλος του 2025. Λόγω του μεγάλου χρονικού διαστήματος, το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών LEADER πραγματοποιείται προς το τέλος του κύκλου πολιτικής. Η απορρόφηση ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των κρατών μελών και των περιφερειών.
Υπάρχουν 2.894 ομάδες τοπικής δράσης (ΟΤΔ) στην αγροτική Ευρώπη, οι οποίες καλύπτουν αγροτικό πληθυσμό 170 εκατομμυρίων (62%). Στην πράξη, το μέσο ποσό δημόσιας χρηματοδότησης που διατίθεται σε κάθε τοπική στρατηγική ανέρχεται σε 4 εκατομμύρια ευρώ για ολόκληρη την εννεαετή περίοδο.
Το LEADER δημιούργησε περίπου 60.000 θέσεις εργασίας. Υπάρχει τεράστιος αριθμός έργων LEADER (120.000 ολοκληρώθηκαν έως το 2021) και καλύπτουν ευρύ φάσμα στόχων τοπικής ανάπτυξης, όπως η διαφοροποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων, η μεταφορά γνώσεων, οι βραχείες αλυσίδες αξίας για τα τοπικά προϊόντα και πολλά άλλα.
Η μελέτη διαπίστωσε ότι η ποιότητα της εφαρμογής του LEADER έχει επηρεάσει την ικανότητα του LEADER να παράγει αποτελέσματα. Ειδικότερα, όσο περισσότερο εφαρμόζονται οι επτά αρχές LEADER, τόσο καλύτερα είναι τα αποτελέσματα – ιδίως όσον αφορά τη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης και την ικανοποίηση των τοπικών κοινωνικών αναγκών. Η προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή, οι συμμετοχικές μέθοδοι, η ανάπτυξη ικανοτήτων μεταξύ των τοπικών φορέων, οι δραστηριότητες εμψύχωση και διευκόλυνση των ΟΤ και η δικτύωση φαίνεται να είναι τα σημαντικότερα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα του LEADER.
Το LEADER φαίνεται επίσης να έχει αποφέρει καλύτερα αποτελέσματα σε σύγκριση με άλλα παρόμοια μέτρα του ΠΑΑ. Το LEADER συμβάλλει θετικά στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και βελτιώνει το κοινωνικό κεφάλαιο, και ενώ και τα δύο δεν είναι εύκολα μετρήσιμα, έχουν ως αποτέλεσμα την ενδυνάμωση του τοπικού πληθυσμού και συμβάλλουν στη μόχλευση πρόσθετων πόρων.
Η συνεισφορά LEADER πρέπει να αξιολογείται σύμφωνα με την τοπική της κλίμακα και τους μικρούς πόρους που διατίθενται σε αυτήν (2% του προϋπολογισμού της ΚΓΠ). Το LEADER υλοποιεί μικρά έργα· ως εκ τούτου, συμπληρωματικά (ΚΓΠ, άλλα ενωσιακά ή εθνικά) μέτρα είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων πολλών αγροτικών περιοχών στην ΕΕ.
Η προστιθέμενη αξία του LEADER, όπως η δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου, η ενίσχυση της τοπικής διακυβέρνησης και η υλοποίηση ενισχυμένων έργων, πρέπει να τεθεί περισσότερο στο επίκεντρο της πολιτικής από τους ενδιαφερόμενους φορείς του LEADER. Ο σχεδιασμός, η παρακολούθηση και η αξιολόγηση του LEADER θα πρέπει να αναζητούν την προστιθέμενη αξία του LEADER, συμπεριλαμβανομένων των άυλων οφελών του.
Στο μέλλον μπορούν να εξεταστούν κανόνες φιλικότεροι προς την καινοτομία (π.χ. λιγότερο αυστηρές απαιτήσεις σχετικά με τη βιωσιμότητα και την επιτυχία των έργων) και καλύτεροι δεσμοί μεταξύ του LEADER και των οικοσυστημάτων έρευνας και καινοτομίας για την προώθηση πιο καινοτόμων έργων μέσω του LEADER.
Η συνεργασία αποτελεί πηγή μάθησης και ανταλλαγής γνώσεων για τις τοπικές κοινότητες. Η δικτύωση σε περιφερειακό, εθνικό και κοινοτικό επίπεδο παρέχει υψηλή αξία και όλε οι ΟΤ πρέπει να ενθαρρυνθούν να συμμετάσχουν σε αυτήν.
Εξακολουθούν να υπάρχουν ορισμένοι τομείς βελτίωσης για περαιτέρω απλούστευση και μείωση του διοικητικού φόρτου και της πολυπλοκότητας, ιδίως όσον αφορά τον μηχανισμό υλοποίησης και την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση. Ωστόσο, αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό θέμα των κρατών μελών και των περιφερειών. Επιπλέον, πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω τρόποι απλούστευσης της πολλαπλής χρηματοδότησης LEADER/CLLD και της συνεργασίας.
