Η ασθένεια του κηλιδωτού µαρασµού της ντοµάτας αποτελεί µια από τις σηµαντικότερες και πιο επιζήµιες εντοµοµεταδιδόµενες ιολογικές ασθένειες των λαχανοκοµικών και των ανθοκοµικών καλλιεργειών.
Προκαλείται από τον ιό Tomato spotted wilt virus (TSWV), ο οποίος κατατάσσεται στο γένος Tospovirus των φυτικών ιών και µεταδίδεται, αποκλειστικά, µε έντοµα της οικογένειας των θριπών (Thripidae).
Τα τελευταία 30 χρόνια, έχει διαδοθεί σε ολόκληρη την υφήλιο προκαλώντας σηµαντικές οικονοµικές απώλειες σε σολανώδη, φυλλώδη λαχανικά, ψυχανθή, φυτά µεγάλης καλλιέργειας και καλλωπιστικά είδη.
Διακεκριµένοι ερευνητές κατέταξαν την ασθένεια ως τη δεύτερη σηµαντικότερη ιολογική ασθένεια στην ιστορία της σύγχρονης φυτικής ιολογίας. Ο TSWV έχει το µεγαλύτερο εύρος φυτικών ξενιστών από κάθε άλλο φυτικό ιό, αφού στη φύση προσβάλλει περισσότερα από 1.000 είδη φυτών που ανήκουν σε 85 βοτανικές οικογένειες.
Σε αυτά, περιλαµβάνονται πολλά καλλιεργούµενα, καλλωπιστικά, αυτοφυή και ζιζάνια. Η εµφάνιση και η ένταση των συµπτωµάτων στα φυτά, που προσβάλλει ο TSWV, ποικίλλει ανάλογα µε το είδος του ξενιστή, το στάδιο της µόλυνσης, το στέλεχος (φυλή) του ιού, τη θερµοκρασία του περιβάλλοντος, καθώς και τον αριθµό των ιοφόρων θριπών που τρέφονται στο φυτό.
Συνήθως, τα συµπτώµατα περιλαµβάνουν χλωρωτικούς δακτυλίους, κυκλικές κηλίδες µε χαρακτηριστικό µπρούντζινο χρώµα, γραµµικούς µεταχρωµατισµούς, ραβδώσεις και ποικιλοχλωρώσεις στα φύλλα ή/και στους καρπούς, καθώς και νανισµό, µαρασµό και νέκρωση των φυτών.
Στη ντοµάτα, που αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους ξενιστές, ο TSWV προκαλεί, αρχικά, µικρές καστανές κηλίδες στα φύλλα, που προοδευτικά συνενώνονται και σχηµατίζουν νεκρώσεις.
Εάν η µόλυνση γίνει σε νεαρό στάδιο, τότε τα φυτά παρουσιάζουν έντονο νανισµό και ξηραίνονται σε µερικές εβδοµάδες. Στην περίπτωση που η µόλυνση γίνει σε ανεπτυγµένα φυτά, τότε αυτά παρουσιάζουν ασύµµετρη ανάπτυξη, µειωµένη βλάστηση και παραµόρφωση των νεαρών φύλλων.
Χαρακτηριστικά είναι τα συµπτώµατα που εµφανίζονται στους προσβεβληµένους καρπούς, που περιλαµβάνουν κιτρινω πές οµόκεντρες κηλίδες και παραµόρφωση.
Στην πιπεριά, ο ιός προκαλεί χλωρωτικές ή µπρούντζινες κηλίδες στα νεαρά φύλλα, καθώς και νανισµό ή µάρανση του φυτού. Στους καρπούς, παρουσιάζονται χαρακτηριστικές κυκλικές κηλίδες µε έντονη χρωµατική εναλλαγή.
Στο µαρούλι και στα φυλλώδη λαχανικά, ο ιός προκαλεί καστανές νεκρωτικές κηλίδες. Τα φυτά εµφανίζουν περιθωριακή µάρανση, χλώρωση και καστανή κηλίδωση, κυρίως, στα εσωτερικά φύλλα.
Στα χρυσάνθεµα, ο ιός προκαλεί χλωρωτικούς και νεκρωτικούς δακτυλίους στα φύλλα, νανισµό στα φυτά και νέκρωση στους κορυφαίους βλαστούς.
Σε πελαργόνια, µπιγκόνιες, ντάλιες, ζίνιες, λίλια, ορχιδέες, πετούνιες και σε διάφορα άλλα ανθοκοµικά είδη, εµφανίζονται οµόκεντρες χλωρωτικές κηλίδες στα φύλλα, που είναι δυνατόν να εξελιχθούν σε νεκρωτικές, υποβαθµίζοντας την εµφάνιση και την εµπορική τους αξία.
Ο ιός προσβάλλει αρκετά είδη ζιζανίων, τα οποία µπορεί να µην εµφανίζουν συµπτώµατα.
Ωστόσο, ο ρόλος των αυτοφυών φυτών στη διαιώνιση του ιού και στη διατήρηση της ασθένειας σε περιόδους αγρανάπαυσης είναι σηµαντικός.
Στη φύση, η µετάδοση του TSWV γίνεται µε επτά είδη θριπών. Πρόκειται για τα είδη Frankliniella occi dentalis, F. schultzei, F. intonsa, F. bispinosa, F. fusca, Thrips tabaci και T. setosus, που µεταδίδουν τον ιό κατά έµµονο τρόπο. O ιός προσλαµβάνεται µόνο από τα ανήλικα (προνυµφικά) στάδια των θριπών, ενώ µεταδίδεται τόσο από τα ανήλικα, όσο και από τα ενήλικα άτοµα. Ο ιός παραµένει και πολλαπλασιάζεται, διαρκώς, στο έντοµο για το υπόλοιπο διάστηµα της ζωής του. Απαιτούνται µόλις 5-15 λεπτά δια τροφικής δραστηριότητας για να µολύνει ένας ιοφόρος θρίπας κάποιο υγιές φυτό. Η ασθένεια δεν µεταδίδεται µε το σπόρο µολυσµένων φυτών, ενώ η µηχανική µετάδοση είναι δυνατή µόνο εργαστηριακά.
Η καταπολέµηση της ασθένειας είναι µια ιδιαίτερα δύσκολη και πολυσύνθετη υπόθεση που απαιτεί την εφαρµογή ποικίλων µεθόδων, πρακτικών και τρόπων ελέγχου τόσο του ιού, όσο και των εντόµων - φορέων.
Η υιοθέτηση ολοκληρωµένων στρατηγικών διαχείρισης και παραγωγής σε λαχανοκοµικά είδη αποτελεί το αποτελεσµατικότερο µέτρο για τη γενική αντιµετώπιση εχθρών και ασθενειών.
Τα προγράµµατα αυτά αποσκοπούν στην επίτευξη της καλύτερης δυνατής λύσης για την προστασία της παραγωγής, των καταναλωτών και του περιβάλλοντος.
Οι στρατηγικές, συνήθως, περιλαµβάνουν µέτρα πριν, κατά και µετά την εγκατάσταση µιας καλλιέργειας:
Α) Πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας:
1) Απολύµανση του εδάφους (ηλιοαπολύµανση) και καθαρισµός των εσωτερικών χώρων των θερµοκηπίων, µε στόχο την καταπολέµηση των σταδίων του θρίπα που διαχειµάζουν στο έδαφος.
2) Καταστροφή των φυτών (ζιζανίων και φυτών της προηγούµενης καλλιεργητικής περιόδου), αφού ενδέχεται να αποτελούν ξενιστές του ιού και των εντόµων.
3) Αποφυγή εγκατάστασης κηπευτικών καλλιεργειών κοντά σε τοποθεσίες καλλιέργειας καλλωπιστικών ειδών ή σε περιοχές όπου ενδηµεί η ασθένεια.
Β) Κατά την εγκατάσταση της καλλιέργειας:
1) Μεταφύτευση υγιών φυτών, απαλλαγµένων από θρίπες.
2) Παρακολούθηση της εµφά νισης θριπών µε τη χρήση ειδικών µπλε χρωµατικών παγίδων και έγκαιρη επέµβαση για την καταπολέµησή τους.
3) Έγκαιρη καταστροφή των ζιζανίων εντός και γύρω από τη νέα καλλιέργεια.
4) Αποµάκρυνση και καταστροφή όσων φυτών παρουσιάζουν συµπτώµατα. Τα µολυσµένα φυτά θα πρέπει πρώτα να καλύπτονται µε πλαστική σακούλα, να εκριζώνονται, να αποµακρύνονται από την καλλιέργεια και να καταστρέφονται. Η πρακτική αυτή µειώνει τη δυνατότητα µετανάστευσης των ιοφόρων θριπών σε γειτονικά υγιή φυτά.
5) Συνεργασία µε γεωπόνους και άλλους παραγωγούς είναι πιθανόν να προλάβει την εξάπλωση της ασθένειας.
Γ) Μετά το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου:
1) Λήψη σχολαστικών µέτρων υγιεινής.
2) Καταστροφή των φυτών και των φυτικών υπολειµµάτων
