Η ενδυνάμωση των γεωργών, των αυτοχθόνων πληθυσμών, των τοπικών κοινοτήτων και των επιστημόνων για τη διατήρηση και τη χρήση γενετικών πόρων είναι καίριας σημασίας για ανθεκτικά αγροδιατροφικά συστήματα.
Η γενετική ποικιλότητα είναι το κλειδί για τη δημιουργία πιο ανθεκτικών αγροδιατροφικών συστημάτων που αντέχουν σε προκλήσεις όπως η αλλαγή των κλιματικών προτύπων. Δεδομένου ότι το 80% των τροφίμων που καταναλώνουμε είναι φυτικά, η διατήρηση ενός ευρέος φάσματος γενετικού υλικού επιτρέπει στους αγρότες να καλλιεργούν καλλιέργειες και ποικιλίες κατάλληλες για το τοπικό τους περιβάλλον, ενισχύοντας την επισιτιστική ασφάλεια και τα μέσα διαβίωσης.
Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει εκτεταμένη πείνα, υποσιτισμό και φτώχεια, που επιδεινώνονται από την απώλεια βιοποικιλότητας, την κλιματική αλλαγή, την υποβάθμιση της γης και τις συγκρούσεις, υπάρχει επείγουσα ανάγκη να σταματήσει η απώλεια των γενετικών πόρων που υποστηρίζουν τα αγροδιατροφικά συστήματα.
Δύο εκθέσεις που δημοσιεύθηκαν αυτή την εβδομάδα υπό την αιγίδα της Επιτροπής Γενετικών Πόρων για τη Διατροφή και τη Γεωργία, στο πλαίσιο του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), τονίζουν την ανάγκη για επείγουσα δράση.
Η τρίτη έκθεση για την κατάσταση των παγκόσμιων φυτογενετικών πόρων για τα τρόφιμα και τη γεωργία, που δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα, και η δεύτερη έκθεση για την κατάσταση των δασικών γενετικών πόρων του κόσμου, που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη, αποκαλύπτουν τις τάσεις στην παγκόσμια φυτική και δασική ποικιλότητα. Για παράδειγμα, περισσότερο από το 40% όλων των ταξινομικών κατηγοριών που ερευνήθηκαν δεν υπάρχουν πλέον σε τουλάχιστον μία από τις περιοχές όπου καλλιεργούνταν προηγουμένως ή εμφανίζονταν φυσικά, ενώ περίπου το ένα τρίτο των ειδών δέντρων απειλούνται.
Οι εκθέσεις δημοσιεύθηκαν κατά τη διάρκεια της 20ης Τακτικής Συνόδου της Επιτροπής, κατά την οποία κυβερνήσεις και μη κρατικοί φορείς εξέτασαν την παγκόσμια κατάσταση και υποστήριξαν πολιτικές και πρακτικές που προστατεύουν και προωθούν τη γενετική ποικιλότητα στα αγροδιατροφικά συστήματα.
Η κατάσταση των παγκόσμιων φυτογενετικών πόρων για τη διατροφή και τη γεωργία
Ο όρος «φυτογενετικοί πόροι» αναφέρεται σε κάθε γενετικό υλικό φυτικής προέλευσης με πραγματική ή δυνητική αξία για τη διατροφή και τη γεωργία, συμπεριλαμβανομένου του υλικού από εξημερωμένα και άγρια είδη. Αυτοί οι πόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τρόφιμα, ζωοτροφές, μη εδώδιμα προϊόντα όπως φάρμακα, καύσιμα, ίνες, ρούχα ή καλλωπιστικά φυτά.
Η στήριξη της γενετικής ποικιλότητας στη γεωργία υπερβαίνει την προστασία των ειδών και των ποικιλιών. Διατηρεί επίσης τις παραδοσιακές πρακτικές και πολιτισμούς παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των αυτοχθόνων λαών, των μικρής κλίμακας γεωργικών παραγωγών και των τοπικών κοινοτήτων. Αυτοί οι άνθρωποι είναι οι διαχειριστές μεγάλου μέρους των γενετικών πόρων και της βιοποικιλότητας του κόσμου.
Η τρίτη έκθεση του FAO σχετικά με την κατάσταση των παγκόσμιων φυτογενετικών πόρων για τη διατροφή και τη γεωργία παρέχει μια συνολική αξιολόγηση της κατάστασης της διατήρησης και της αειφόρου χρήσης των φυτογενετικών πόρων.
Η έκθεση, που βασίζεται κυρίως σε πληροφορίες που παρέχονται από 128 χώρες και αρκετά διεθνή ερευνητικά κέντρα, επισημαίνει τις απώλειες στη φυτική ποικιλότητα και τα ανησυχητικά κενά δεδομένων.
Προσφέρει επίσης κάποια καλά νέα. Για παράδειγμα, από το 2009, υπήρξε μια αύξηση 8% στη διατήρηση των σπόρων ή άλλων φυτικών υλικών σε «συλλογές βλαστοπλάσματος», βοηθώντας να διασφαλιστεί ότι οι γενετικοί πόροι που απαιτούνται για μελλοντικά προγράμματα αναπαραγωγής παραμένουν διαθέσιμοι. Η παγκόσμια αγορά σπόρων αυξήθηκε σε αξία από 36 δισεκατομμύρια δολάρια το 2007 σε περισσότερα από 50 δισεκατομμύρια δολάρια το 2020, με 40 χώρες (περισσότερα από τα δύο τρίτα των οποίων είναι αναπτυσσόμενες χώρες) να αναφέρουν βελτιώσεις στα συστήματα σπόρων τους, διευκολύνοντας την υιοθέτηση κατάλληλων ποικιλιών καλλιεργειών από τους αγρότες.
Ενώ οι παγκόσμιες ανθρώπινες και θεσμικές ικανότητες έχουν βελτιωθεί, για παράδειγμα όσον αφορά τη μεγαλύτερη εφαρμογή βιοτεχνολογιών που ενισχύουν την αποτελεσματικότητα στη χρήση και τη διατήρηση των φυτογενετικών πόρων, η πρόοδος είναι άνιση. Η ενίσχυση αυτών των ικανοτήτων είναι ζωτικής σημασίας για την πλήρη εφαρμογή του δεύτερου παγκόσμιου σχεδίου δράσης για τους φυτογενετικούς πόρους για τη διατροφή και τη γεωργία και την εκπλήρωση άλλων παγκόσμιων δεσμεύσεων, όπως οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης και το παγκόσμιο πλαίσιο βιοποικιλότητας του Κουνμίνγκ-Μόντρεαλ.
«Η ενίσχυση της διατήρησης και της βιώσιμης χρήσης των φυτογενετικών πόρων δεν αποτελεί μόνο γεωργική προτεραιότητα - είναι μια θεμελιώδης αναγκαιότητα για τη διασφάλιση ενός πιο βιώσιμου, ανθεκτικού και επισιτιστικά ασφαλούς μέλλοντος για όλους», έγραψε ο γενικός διευθυντής του FAO QU Dongyu στον πρόλογο της έκθεσης.
Η κατάσταση των παγκόσμιων δασικών γενετικών πόρων
Η δεύτερη έκθεση για την κατάσταση των παγκόσμιων δασικών γενετικών πόρων αξιολογεί τη διατήρηση, την αειφόρο χρήση και την ανάπτυξη των γενετικών πόρων των δένδρων και άλλων ξυλωδών φυτών. Διαπιστώνει ότι η διαθεσιμότητα πληροφοριών σχετικά με τους δασικούς γενετικούς πόρους έχει αυξηθεί, αλλά παραμένει ανεπαρκής, εμποδίζοντας τις προσπάθειες βελτίωσης της διαχείρισής τους.
Οι ταξινομικές αξιολογήσεις και οι αξιολογήσεις απειλών που πραγματοποιήθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία αύξησαν τη διαθεσιμότητα πληροφοριών σχετικά με τα δέντρα και άλλα είδη ξυλωδών φυτών. Ωστόσο, τα περισσότερα τέτοια είδη παραμένουν ανεπαρκώς μελετημένα.
Υπάρχουν περίπου 58.000 είδη δέντρων παγκοσμίως, περίπου 1.600 ξυλώδη είδη μπαμπού και σχεδόν 500 είδη μπαστούνι (αναρριχητικοί φοίνικες). Τα απειλούμενα είδη δέντρων, περίπου το 30% του συνόλου, βρίσκονται παγκοσμίως, αλλά τα περισσότερα βρίσκονται σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές.
Η έκθεση διαπίστωσε ότι σχεδόν τα δύο τρίτα των χωρών διατηρούν εθνικές απογραφές δασικών γενετικών πόρων, συλλέγοντας πληροφορίες από διάφορους ενδιαφερόμενους. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι χώρες ανέφεραν περισσότερα από 2.800 είδη δέντρων και άλλων ξυλωδών φυτών, εκ των οποίων σχεδόν 1.800 έχουν χαρακτηριστεί γενετικά. Περίπου 1.400 και 1.100 είδη περιλαμβάνονται σε προγράμματα διατήρησης in situ και ex situ, αντίστοιχα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η αποψίλωση των δασών, η υποβάθμιση των δασών, η κλιματική αλλαγή, οι πυρκαγιές, τα παράσιτα, οι ασθένειες και τα χωροκατακτητικά είδη απειλούν πολλά δέντρα και άλλα είδη ξυλωδών φυτών και διαβρώνουν τη γενετική τους ποικιλομορφία. Η έκθεση διαπίστωσε ότι τα κοινά και ευρέως κατανεμημένα είδη δέντρων διατηρούν μεγάλο μέρος της γενετικής τους ποικιλομορφίας, ενώ τα σπάνια και απειλούμενα είδη έχουν χάσει σημαντικές ποσότητες.
Περισσότερα από τα δύο τρίτα των χωρών έχουν εθνικά προγράμματα σπόρων δέντρων, αλλά πολλές αντιμετωπίζουν ελλείψεις σπόρων και άλλου αναπαραγωγικού υλικού. Αυτό θέτει προκλήσεις για τη δημιουργία νέων δασών και την επίτευξη του στόχου αύξησης κατά τρία τοις εκατό της παγκόσμιας δασικής έκτασης έως το 2030.
Αν και οι χώρες ανέφεραν πολλά παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο οι δασικοί γενετικοί πόροι έχουν συμβάλει στην αειφόρο ανάπτυξη, η διεθνής ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία τους παραμένει χαμηλή. Αυτό και άλλα κενά απαιτούν ενισχυμένες προσπάθειες για την εφαρμογή του παγκόσμιου σχεδίου δράσης για τη διατήρηση, την αειφόρο χρήση και την ανάπτυξη των δασικών γενετικών πόρων.
«Η επένδυση στους δασικούς γενετικούς πόρους και η βιώσιμη διαχείρισή τους θα επιτρέψει την προσαρμογή των δασών του πλανήτη στην κλιματική αλλαγή, αυξάνοντας παράλληλα την παραγωγικότητα και αναπτύσσοντας νέα προϊόντα. θα συμβάλει στη διασφάλιση της ανθρώπινης ευημερίας και στη διατήρηση της υγείας των δασών», έγραψε ο γενικός διευθυντής του FAO στον πρόλογο της έκθεσης.
