Τα μέτρα αντιμετώπισης κρίσεων είναι απαραίτητα για τη στήριξη των παραγωγών και τη σταθεροποίηση των αγορών σε περίπτωση σοβαρών διαταράξεων.
Η αποτελεσματικότητα των μέτρων αυτών, καθώς και η χρήση και ο αντίκτυπός τους, θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά και να αξιολογούνται ώστε να διασφαλίζεται ότι ανταποκρίνονται στις ανάγκες του γεωργικού τομέα.
Σύμφωνα με τη μεθοδολογία του ΟΟΣΑ, η οποία αναγνωρίζεται επίσης από την ΕΕ, όλοι οι γεωργικοί κίνδυνοι μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρία είδη κινδύνων:
Συνήθεις επιχειρηματικοί κίνδυνοι: κίνδυνοι συνυφασμένοι με τις καθημερινές δραστηριότητες των γεωργών (π.χ. ασθένειες ή θάνατοι ζώων, βλάβες εξοπλισμού, μεταβλητή απόδοση καλλιεργειών, διακυμάνσεις στη ζήτηση της αγοράς λόγω καιρικών συνθηκών).
Εμπορεύσιμοι κίνδυνοι: κίνδυνοι υπερβολικά μεγάλοι για διαχείριση σε ατομικό επίπεδο, που μπορούν όμως να επιμερίζονται σε μεγαλύτερη ομάδα ατόμων (π.χ. ασφάλιση έναντι καιρικών φαινομένων, αστάθεια των τιμών, ταμεία αμοιβαίας συνδρομής για ορισμένες ασθένειες).
Καταστροφικοί κίνδυνοι: κίνδυνοι τόσο σημαντικοί που (οι ασφαλιστές ή) οι αγορές δεν μπορούν να τους καλύψουν σε λογικές τιμές (π.χ. σοβαρές πλημμύρες, σεισμοί, ασθένειες που απειλούν ολόκληρους πληθυσμούς ζώων).
Παρότι οι συνήθεις επιχειρηματικοί κίνδυνοι θα πρέπει να καλύπτονται από το επιχειρηματικό σχέδιο των γεωργών, η ανάληψη των εμπορεύσιμων και καταστροφικών κινδύνων δεν μπορεί να γίνει μεμονωμένα από έναν αγρότη. Συνεπώς, απαιτούνται μέσα διαχείρισης κινδύνων.
Η ΚΓΠ παρέχει διάφορα μέσα για να συμβάλει στη διαχείριση αυτών των κινδύνων, στα οποία συγκαταλέγονται η στήριξη για τη διαφοροποίηση των μεθόδων παραγωγής ή εμπορίας, οι εξαιρέσεις από τους κανόνες ανταγωνισμού για τις αναγνωρισμένες οργανώσεις παραγωγών (ΟΠ), η στήριξη στα ταμεία αλληλοβοήθειας, η ασφάλιση, η δημόσια παρέμβαση στην αγορά, το προσωρινό επίδομα για ιδιωτική διαχείριση της προσφοράς κ.ά.
Το γεωργικό αποθεματικό, στο οποίο διατίθενται τουλάχιστον 450 εκατ. ευρώ ετησίως, αποτελεί σημαντική συνιστώσα της στρατηγικής της ΕΕ για τη διαχείριση κρίσεων. Σκοπός του ξεχωριστού αυτού προϋπολογισμού είναι να ενισχυθεί η προβλεψιμότητα και η ικανότητα ανταπόκρισης σε καταστάσεις κρίσης. Η αξιοποίηση και η διαχείριση αυτού του ταμείου αποτελούν κρίσιμα σημεία προς συζήτηση, ιδίως σχετικά με το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν καλύτερα για την αντίδραση όχι μόνο στις διαταράξεις της αγοράς, αλλά και στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Παρότι η χρησιμότητα του εν λόγω ταμείου έχει αποδειχθεί, είναι σαφές ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως το μόνο εργαλείο για την άμβλυνση των επιπτώσεων των κινδύνων που περιγράφονται ανωτέρω.
Στις 19 Σεπτεμβρίου 2023 η Επιτροπή διοργάνωσε συνάντηση με τους γενικούς διευθυντές των κρατών μελών για την επανεξέταση του πρώτου έτους εφαρμογής του γεωργικού αποθεματικού. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης, οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στα είδη των κρίσεων που αντιμετωπίστηκαν με το γεωργικό αποθεματικό, με διασφάλιση της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών, της αποτελεσματικότητας και της συνοχής των πολιτικών, καθώς και της δημοσιονομικής διαχείρισης. Τα κράτη μέλη μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους και τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν όσον αφορά τη διαχείριση του γεωργικού τομέα κατά τη διάρκεια κρίσεων και την αποτελεσματική χρήση του γεωργικού αποθεματικού. Προέκυψε συναίνεση σχετικά με την ανάγκη για σαφή κριτήρια κατανομής, συνοχή των πολιτικών και ευέλικτη δημοσιονομική διαχείριση, προκειμένου να υπάρχει δυνατότητα για έγκαιρη στήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Υπό το πρίσμα των ανωτέρω και των προηγούμενων συζητήσεων σε επίπεδο ΕΕΓ, κατέστη σαφές ότι υπάρχει ανάγκη αξιολόγησης και, όπου απαιτείται, προσαρμογής αυτής της εργαλειοθήκης μέτρων αντιμετώπισης κρίσεων, τόσο εντός όσο και εκτός της ΚΓΠ, με σκοπό την ανταπόκριση σε μελλοντικές προκλήσεις.
Τον Δεκέμβριο του 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την έκθεση σχετικά με τις δραστηριότητες της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τον ευρωπαϊκό μηχανισμό ετοιμότητας και αντιμετώπισης κρίσεων επισιτιστικής ασφάλειας (EFSCM). Στην έκθεση αυτή υπογραμμίζεται, υπό το πρίσμα της τρέχουσας γεωπολιτικής κατάστασης και των επιπτώσεών της στις εμπορικές ροές και την αστάθεια των τιμών, η σημασία της διαρκούς διασφάλισης της επισιτιστικής ασφάλειας με σειρά μέσων έκτακτης ανάγκης που λειτουργούν εύρυθμα, με σκοπό να διασφαλιστεί η σταθερότητα της αγοράς και η στήριξη των παραγωγών.
Σε έκθεση σχετικά με τη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και της μακροπρόθεσμης ανθεκτικότητας της γεωργίας της ΕΕ (2022), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επισήμανε επίσης την ανάγκη να ενισχύσει η ΕΕ την επισιτιστική της ασφάλεια και την ανθεκτικότητα του γεωργικού τομέα της, καθώς και ολόκληρης της αλυσίδας εφοδιασμού της, περιορίζοντας την εξάρτησή της από εισαγωγές από τρίτες χώρες και διαφοροποιώντας τον εφοδιασμό με κρίσιμα εισαγόμενα προϊόντα, όπως λιπάσματα, ζωοτροφές και πρώτες ύλες.
Μια μελέτη που ζητήθηκε από την επιτροπή AGRI του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (τον Μάρτιο του 2024) αναλύει τα τρωτά σημεία του συστήματος τροφίμων της ΕΕ, περιγράφοντας τα εργαλεία για τη διασφάλιση των εισροών και τη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από ξένους προμηθευτές. Η μελέτη αυτή παρέχει συστάσεις για τη λήψη κατάλληλων μέτρων με σκοπό να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα του συστήματος τροφίμων της ΕΕ στις διαταράξεις των εμπορικών ροών και στις αυξήσεις των τιμών των εισαγόμενων εισροών.
Τον Μάρτιο του 2024 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος δημοσίευσε την ευρωπαϊκή εκτίμηση κλιματικών κινδύνων (EUCRA). Η έκθεση EUCRA αξιοποιεί και συμπληρώνει την υφιστάμενη βάση γνώσεων σχετικά με τις κλιματικές επιπτώσεις και τους σχετικούς κινδύνους για την Ευρώπη. Προσδιορίζει τη γεωργία ως έναν από τους τομείς πολιτικής που επηρεάζονται άμεσα από τους κινδύνους που ενέχει η κλιματική αλλαγή. Περιλαμβάνει παράγοντες όπως οι ακραίες καιρικές συνθήκες (θερμική καταπόνηση, ξηρασίες, υπερβολικές βροχοπτώσεις, πλημμύρες και διάβρωση) που μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγή τροφίμων, την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, την κατανάλωση τροφίμων, τις αντιδράσεις της αγοράς και την ασφάλεια.
Η έκθεση αναλύει, για παράδειγμα, τους κινδύνους που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την παραγωγή τροφίμων της ΕΕ, τα συστήματα τροφίμων της ΕΕ και την επισιτιστική ασφάλεια της ΕΕ, εξετάζοντας το βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο πλαίσιο. Στην έκθεση παρουσιάζονται ορισμένες προκαταρκτικές ευκαιρίες και λύσεις, συμπεριλαμβανομένης της αναφοράς του μηχανισμού ευελιξίας της ΚΓΠ για καταστάσεις κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανταποκρίθηκε στην έκθεση EUCRA δημοσιεύοντας την ανακοίνωσή της με τίτλο «Διαχείριση των κλιματικών κινδύνων — προστασία των ανθρώπων και της ευημερίας».
Επίσης, τον Μάρτιο του 2024, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε στα συμπεράσματά του (έγγρ. EUCO 7/24) να ενισχυθεί η ετοιμότητα και η αντιμετώπιση κρίσεων σε επίπεδο ΕΕ στο πλαίσιο μιας προσέγγισης για όλους τους κινδύνους και για το σύνολο της κοινωνίας και να καταρτιστεί στρατηγική ετοιμότητας της Ένωσης.
Είναι προφανές ότι χρειάζεται προορατική και διαρθρωμένη προσέγγιση για τη διαχείριση των μελλοντικών κρίσεων. Η συζήτηση αυτή αποσκοπεί στην περαιτέρω βελτίωση και ενίσχυση της στρατηγικής αντίδρασης της ΕΕ σε κρίσεις στον γεωργικό τομέα, τόσο όσον αφορά την ετοιμότητα για την αντιμετώπιση κρίσεων όσο και τη διαχείριση κρίσεων, την οικοδόμηση ανθεκτικότητας σε κινδύνους και τη διασφάλιση τόσο της βραχυπρόθεσμης όσο και της μακροπρόθεσμης σταθερότητας για τους γεωργούς και τις γεωργικές αγορές.
Τα θέματα αυτά θα απασχολήσουν τη σημερινή συνεδρίαση του Συμβουλίου Γεωργίας και Αλιείας, όπου οι υπουργοί θα κληθούν να καταθέσουν απόψεις και προτάσεις για την καλύτερη αντιμετώπιση μελλοντικών εμπορεύσιμων και καταστροφικών κινδύνων.
Επίσης, με βάση το σχετικό ενημερωτικό έγγραφο του Συμβουλίου, θα κληθούν να καταθέσουν προτάσεις σχετικά με το πως οι αγρότες μπορούν να υποστηριχθούν καλύτερα κατά τη μετάβασή τους σε ανθεκτικές γεωργικές πρακτικές κατά τρόπο ώστε να προλαμβάνονται ακραίοι κίνδυνοι που σχετίζονται με το κλίμα.
