Πανελλαδική έρευνα πεποιθήσεων των καταναλωτών σχετικά με τα υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων και την αντίληψή τους για την ασφάλεια των ελληνικών τροφίμων.
Ο σχεδιασμός και η εκπόνηση της έρευνας πραγματοποιήθηκε από τη ΔΑΟΚ Δράμας και το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο με τη συμμετοχή τού Αναπληρωτή Καθηγητή Εμμανουήλ Ροδιτάκη.
Η έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις των γεωργικών φαρμάκων στην υγεία μέσω της διατροφής είναι ασαφής, γεγονός που καθιστά δύσκολη την πρόσβαση τού κοινού σε αξιόπιστες πληροφορίες. Υπάρχει επίσης ανεπαρκής συζήτηση για τον ρόλο των φυτοπροστατευτικών προϊόντων (ΦΠ) στην βιώσιμη παραγωγή τροφίμων. Η αξιολόγηση των κινδύνων και των οφελών των φυτοφαρμάκων παραμένει δημόσιο μέλημα. Η αντίληψη του κοινού για τους κινδύνους μπορεί να διαφέρει από την αντίληψη των ρυθμιστικών αρχών, που βασίζονται σε εμπειρικά στοιχεία και τεχνικές εκτίμησης κινδύνου.
Τα συστήματα παρακολούθησης και ελέγχου υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων μπορούν να μετριάσουν τις ανησυχίες για την ασφάλεια των τροφίμων. Οι προσπάθειες επικοινωνίας των κινδύνων πρέπει να αντιµετωπίσουν τις ανησυχίες για την αξιοπιστία και να δηµιουργήσουν συστήµατα διάδοσης πληροφοριών για να γεφυρωθεί το χάσµα µεταξύ των ρυθµιστικών αρχών και τού κοινού. Οι καταναλωτές πρέπει να κατανοήσουν τις διαδικασίες ασφάλειας των τροφίµων και να οικοδοµήσουν εµπιστοσύνη µέσω των συστηµάτων και των µηχανισµών. Η εµπιστοσύνη µπορεί να επηρεάσει την αντίληψη κινδύνων, ιδίως όταν τα άτοµα δεν έχουν επαρκείς γνώσεις για ένα σηµαντικό θέµα. Έχει υποστηριχθεί ότι η αντίληψη των καταναλωτών για την τεχνολογία είναι πιο θετική και αποδεκτή όταν εµπιστεύονται τον επίσηµο οργανισµό διαχείρισης κινδύνων. Στην πραγματικότητα, η έκθεση της ΕΕ τού 2021 σχετικά με τα υπολείμματα ΦΠ στα τρόφιμα δείχνει ότι η Ελλάδα συνέλεξε 36,3 δείγματα ανά 100.000 κατοίκους, πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ που ήταν 30,3. Επιπλέον, το ποσοστό των μη συμμορφούμενων δειγμάτων τροφίμων στην Ελλάδα ήταν 3,1%, χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ που ήταν 3,7%.
Σε πρόσφατη έρευνα τού Ευρωβαρόμετρου, οι Έλληνες κατέλαβαν την πρώτη θέση όσον αφορά στο προσωπικό ενδιαφέρον για την ασφάλεια των τροφίμων. Προηγούμενες έρευνες τού Ευρωβαρομέτρου έδειξαν ότι η τάση αυτή είναι σταθερή τα τελευταία χρόνια. Η προηγούμενη έρευνα διαπίστωσε ότι οι Έλληνες καταναλωτές ανησυχούσαν ιδιαίτερα για τις επιπτώσεις των υπολειμμάτων ΦΠ στην υγεία των ιδίων και των οικογενειών τους. Η παρούσα έρευνα συνιστά τη συνέχεια της προηγούμενης και έχει ως στόχο να βελτιώσει την κατανόηση τού τρόπου με τον οποίο οι Έλληνες καταναλωτές αντιλαμβάνονται την ασφάλεια των ελληνικών φυτικών τροφίμων, τις πηγές πληροφόρησής τους σχετικά με τα ΦΠ και την ασφάλεια των τροφίμων, καθώς και τις προγνωστικές μεταβλητές που σχετίζονται με τις πεποιθήσεις τους.
Αποτελέσματα της έρευνας
Στην έρευνα αυτή, που εκπονήθηκε τον Μάρτιο 2021, συμμετείχαν 1.846 καταναλωτές από όλες τις Περιφέρειες της Χώρας μας. Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με τη βοήθεια μεθόδων πολυμεταβλητής στατιστικής ανάλυσης (ανάλυση κυρίων συνιστωσών, λογαριθμική παλινδρόμηση και ανάλυση λανθανουσών υποομάδων). Η πλήρης δημοσιευμένη μελέτη (2023) είναι ελεύθερα διαθέσιμη στους ενδιαφερόμενους καθώς και η προηγούμενη αυτής (2022)(*). Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ότι οι μισοί (49,5%) συμμετέχοντες αμφισβητούν την ασφάλεια των ελληνικών φυτικών τροφίμων, έναντι αυτών που παράγονται σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ. Παρατηρείται μία σαφής διχογνωμία μεταξύ των Ελλήνων καταναλωτών σε αυτό το θέμα.
Κυριότερα συμπεράσματα
- Οι Έλληνες καταναλωτές ανησυχούν περισσότερο από τους λοιπούς Ευρωπαίους για τα υπολείμματα ΦΠ στα τρόφιμα, δείχνοντας σημαντική αβεβαιότητα για τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης.
- Όσον αφορά στην ασφάλεια των ελληνικών φυτικών τροφίμων, οι απόψεις των Ελλήνων καταναλωτών είναι βαθύτατα διχασμένες.
- Η αντιλαμβανόμενη ασφάλεια των τροφίμων φυτικής προέλευσης έχει θετικό αντίκτυπο και διαμορφώνεται από τα μέτρα ελέγχου και την αποτελεσματική εφαρμογή των κανονισμών για τα ΦΠ και την ασφάλεια των τροφίμων.
- Η τριτοβάθμια εκπαίδευση επηρεάζει θετικά τις αντιλήψεις των καταναλωτών για την ασφάλεια των τροφίμων.
- Οι Έλληνες καταναλωτές ηλικίας άνω των 45 ετών είναι πιο πιθανό να θεωρούν τα φυτικά τρόφιμα ασφαλή λόγω τού υψηλότερου μορφωτικού τους επιπέδου.
- Το ανδρικό φύλο επηρεάζει θετικά τις αντιλήψεις των καταναλωτών.
- Η ιχνηλασιμότητα και η πιστοποίηση των φυτικών τροφίμων στην Ελλάδα επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη των καταναλωτών για την ασφάλεια των τροφίμων.
- Οι αντιλήψεις για τα οφέλη από τη χρήση ΦΠ επηρεάζουν θετικά την ασφάλεια των ελληνικών τροφίμων.
- Η αντίληψη υψηλού κινδύνου υπολειμμάτων ΦΠ μειώνει την αντιλαμβανόμενη ασφάλεια των τροφίμων.
- Οι χρήστες ΦΠ που είναι καταναλωτές των δικών τους τροφίμων μπορεί να έχουν ανησυχίες για την ασφάλεια των ελληνικών τροφίμων, καθώς θεωρούν ότι τα ελληνικά τρόφιμα ελέγχονται λιγότερο συχνά.
- Η παροχή έγκυρης πληροφόρησης για τα ΦΠ επηρεάζει θετικά την αντιλαμβανόμενη ασφάλεια των φυτικών τροφίμων στην Ελλάδα.
- Για όσους δεν είναι ενημερωμένοι για τη χρήση ΦΠ και τα πρότυπα ασφάλειας τροφίμων, τα ελληνικά προϊόντα θεωρούνται λιγότερο ασφαλή από τα προϊόντα της ΕΕ.
- Η ανεπαρκής γνώση συνδέεται με αυξημένη αντίληψη κινδύνων.
- Η αποτελεσματική επικοινωνία τού κινδύνου είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί ότι οι Έλληνες καταναλωτές κατανοούν τους κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων, ιδίως εκείνους που σχετίζονται με τα ΦΠ. Οι σαφείς και έγκυρες πληροφορίες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις κοινωνικές και δημογραφικές παραμέτρους πρόγνωσης της συμπεριφοράς των καταναλωτών.
Η πληροφόρηση σχετικά με τη χρήση ΦΠ στα ελληνικά τρόφιμα και γενικότερα γύρω από θέματα ασφάλειας τροφίμων είναι ζωτικής σημασίας για τις αντιλήψεις των καταναλωτών. Η τακτική προσφυγή σε έγκυρες πηγές πληροφόρησης συμβάλλει στην ευνοϊκή αντίληψη για την ασφάλεια των τροφίμων. Όπως προέκυψε από την ανάλυση, η ενημέρωση από επίσημες (έγκριτες) πηγές πληροφόρησης αφορά στις επίσημες ιστοσελίδες φορέων, ενημερωτικά δελτία – ανακοινώσεις – γεωργικές προειδοποιήσεις, επιστημονικές εκδόσεις και γεωπόνους. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας έχουν καταδείξει την ύπαρξη θετικής σχέσης μεταξύ της έλλειψης έγκυρης ενημέρωσης και τού υψηλού αντιλαμβανόμενου κινδύνου αναφορικά με τα ελληνικά φυτικά τρόφιμα. Δηλαδή, η ενημέρωση για θέματα που σχετίζονται με τα ΦΠ, επιδρά στη στάση των καταναλωτών υπέρ της ασφάλειας των ελληνικών φυτικών τροφίμων.
Συμπεράσματα
Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι Έλληνες καταναλωτές ισορροπούν ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με την ασφάλεια των ελληνικών τροφίμων. Οι μισοί πιστεύουν ότι τα ελληνικά τρόφιμα είναι το ίδιο ασφαλή με άλλα ευρωπαϊκά τρόφιμα, ενώ οι άλλοι μισοί έχουν την αντίθετη άποψη. Εντοπίστηκαν διάφοροι προγνωστικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον διχοτομικό χαρακτήρα της συμπεριφοράς των Ελλήνων καταναλωτών. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν την αντιλαμβανόμενη ασφάλεια των φυτικών τροφίμων, το επίπεδο εκπαίδευσης, την ηλικία, το φύλο, την αντιλαμβανόμενη συμβολή της ιχνηλασιμότητας στην ασφάλεια των τροφίμων, τα αντιλαμβανόμενα οφέλη από τη χρήση ΦΠ, τον αντιλαμβανόμενο κίνδυνο υπολειμμάτων ΦΠ στα τρόφιμα, την ιδιότητα τού χρήστη ΦΠ και τις πληροφορίες που λαμβάνονται από έγκυρες επίσημες πηγές. Η λήψη έγκυρων, επίσημων πληροφοριών βρέθηκε να συνδέεται με μείωση της αντίληψης κινδύνου, βελτίωση της βαθμολογίας στις μεταβλητές άποψης και θετική απάντηση στο ερευνητικό ερώτημα για την ασφάλεια των ελληνικών τροφίμων συγκριτικά με τα ευρωπαϊκά.
